Melding van symptomen behorende bij Wagner wordt bemoeilijkt door het feit dat niet iedere onderzoeker van de verschilldende families hetzelfde heeft gemeten. Daardoor zijn niet alle kenmerken vergelijkbaar. Zo is bijvoorbeeld niet overal gerapporteerd over de visus en de oogdruk.

Als er melding wordt gemaakt van een fenomeen in één Wagnerfamilie en niet bij andere, dan betekent het dus niet automatisch dat het bij die andere families niet vóórkomt, maar dat er niet is gemeten of dat er niet over is gerapporteerd.

symptomen

vitreoretinopathieën


Naast Wagner zijn er nog een aantal andere erfelijke glasvocht / netvliesafwijkingen.

We geven hier slechts de symptomen aan die afwijken van die van Wagner


erosive vitreoretinopathie

5q14.3

wordt een allele variant genoemd, maar is eigenlijk een phenotypische variant.


stickler syndrome

type 1 (COL2A1)

12q13.11

en

marshal syndrome

stickler type 2

1p21.1

  1. -afwijkend glasvocht: membraan achter de lens

  2. -veel (meer) netvliesloslatingen

  3. -systemische afwijkingen in botstructuur gezicht, gehoorproblemen, arthritis en meer

meer info:

www.erfelijkheid.nl/zena/stick.php


knobloch syndrome

21q22

  1. -nastygmus

  2. -cataract met lensluxatie

  3. -degeneratie glasvocht van onbekend type

  4. -macula degeneratie

  5. -veel (meer) netvliesloslatingen

  6. -schedelafwijkingen


enhanced s-cone syndrome

(wo Goldmann-Favre)

15q22

  1. -normaal glasvocht, behalve bij Goldmann-Favre

  2. -geen staar

  3. -afwijkingen macula

  4. -hogere s-cone in ERG


autosomal dominant vitreoretinochoroido-pathy

11q13

  1. -normaal glasvocht

  2. -geen staar

  3. -vaatvorming zenuw

  4. -macula oedeem

  5. -weinig netvliesloslatingen

  6. -ERG: reductie en lage Arden ratio


snowflake vitreoretinal degeneration

2q36

  1. -cornea guttata

  2. -afwijkend aspect oogzenuw

  3. -kristallen in netvlies

  4. -ERG: verminderde donkeradaptatie, reductie b-golf


met dank aan

AO Edwards,

Mayo Clinic,

Clinical features of the congenital vitreo-retinopathies, 2008


2008edwardsmayo.pdf

Illustraties: met dank aan jirehdesign.com

incidentele oogheelkundige bijzonderheden


Onderstaande kenmerken hoeven niet speciaal bij Wagner te horen, kunnen ook toevallig samenvallen bij een persoon of familie. Hier geldt wel in het bijzonder dat er naar deze fenomenen bij de ene familie wel, en bij de andere niet is gekeken of erover gerapporteerd.


Spherophakia, de sferische deformatie van de ooglens werd af en toe aangetroffen in de Zwitserse familie.


Staar kan ervoor zorgen dat het totale brekend vermogen van het oog verandert.


Glasvochtloslating (PVD, posterior vitreous detachment) ofwel het loslaten van het achterste glasvochtmembraan van het netvlies, wordt veroorzaakt door het krimpen van het glasvocht en het raakvlak met het aangedane netvlies. Bij Wagner komt het glasvocht eerder los van het centrale netvlies, terwijl normaal gesproken het glasvocht eerder loskomt van de buitenkant (periferie) van het netvlies.


Ectopic fovea, dat zich manifesteert als een grotere hoek tussen de visuele as en de pupil-as komt hier en daar voor bij de Zwitserse, de Japanse en de Britse familie.


Phthisis bulbi, een pijnlijk kleiner worden van de oogbol als gevolg van een te lage oogdruk, komt incidenteel voor. Veelal als gevolg van operaties ivm netvliesloslatingen, die niet succesvol waren. De verminderde oogdruk wordt veroorzaakt door een verminderde productie van kamerwater door het straallichaam (ciliary body).


Het is onduidelijk of synchysis scintillans, de tweezijdige opeenhoping van cholesterol kristallen, al of niet als gevolg van glasvochtbloedingen, aan Wagner gerelateerd is, omdat het slechts is geconstateerd bij enige oudere personen met Wagner.


Ook bij enige oudere individuen, in dit geval van de Zwitserse familie, werd atrofie van de oogzenuw gezien. Deze mensen hadden ook vergevorderde atrofie van netvlies en vaatvlies. Dat zou erop kunnen wijzen dat de aantasting van de oogzenuw het gevolg is van een grote vermindering van het aantal retinale ganglioncellen.


Glaucoom (progressieve schade aan de oogzenuw) wordt niet gezien als een kenmerk van Wagner.  In de Zwitserse familie is sprake van vier personen met respectievelijk congenitaal glaucoom, gesloten kamerhoekglaucoom en twee met glaucoom als gevolg van vaatvorming in het netvlies. Graemiger (1995) maakt bovendien melding van een afwijkende kamerhoek: 20 van de 56 ogen lieten een slecht ontwikkelde kamerhoek zien, bij 10 zag hij een nauwe kamerhoek.

In de Nederlandse familie (1962) is sprake van een verhoogde oogdruk   zonder glaucoom, op één uitzondering na. Bij 24 mensen werd een gemiddelde oogdruk gemeten van 21,32 mmHg, range 11-39, sd 4,97, leeftijd 10-75 jaar. Bijna iedereen ouder dan 30 jaar had een oogdruk hoger dan 22 mmHg.


Uveïtis, inflammatoire ontsteking werd gezien bij één van de Franse (Parijs) en één van de Britse (Cambridge) families


niet-oogheelkundige afwijkingen


Bij mensen met het syndroom van Wagner worden tot op heden géén systemische aandoeningen (zoals bij Stickler) gevonden die worden geassocieerd met aan Versican gerelateerde glasvocht- en netvliesaandoeningen. Bij deze aandoeningen (Wagner en ERVR) is dus louter sprake van vitreo-retinale degeneratie.

(met dank aan Barbara Kloeckener-Gruissem et al in gene reviews)

fig. Myopie: het brekend vermogen van cornea, kamerwater, lens en glasvocht is onvoldoende om het beeld van het voorwerp precies op het netvlies te krijgen.

page last modified Aug 9th 2014

syndroom van Wagner


Een samenvatting van het proefschrift van Jansen (1966) is nu beschikbaar in het Nederlands. Let wel: een aantal inzichten zijn niet meer actueel. Vraag er je oogarts naar!!!


1966jansensamvat.pdf


 

fig. oog, dwarsdoorsnede

rechts: netvlies (macula, blinde vlek)

links: hoornvlies, iris en lens

glasvocht


Het syndroom van Wagner behoort tot de aandoeningen die invloed hebben op het bindweefseleiwit (collageen) en daardoor op het bindweefsel als geheel. Het meest opvallende fenomeen is het glasvocht, waarmee de oogbol is gevuld. Normaal gesproken is dat een op een gel gelijkende substantie. Bij mensen met Wagner ontbreekt de normale structuur, het glasvocht wordt door artsen omschreven als optisch leeg. Wel zijn sluiers zichtbaar, meestal in een karakteristieke positie.

Kenmerkend voor Wagner is een cirkelvormige glasvochtcondensatie die zich laat zien als een een witglanzende lijn vóór het netvlies in de omgeving van de equator. Soms is deze zichtbaar als een duidelijke witte band, in andere gevallen slechts met moeite te vinden als een subtiel glanslijntje. Vanaf deze lijn gaat naar voren toe een praeretinaal membraan uit, waarvan de lijn zelf ahw een locale verdikking bij de retina vormt. Naar achteren lijkt het membraan zich op de retina voort te zetten. Gewoonlijk is het praeretinale membraan zeer dun en vertoont hier en daar kleine of grote defecten.


Dit abnormale glasvocht kunnen artsen al zien bij kinderen op zeer jeugdige leeftijd (2 jaar). Er is daarbij geen verschil tussen jongens en meisjes. Deze glasvochtdegeneratie (veroudering) wordt beschouwd als de  primaire pathologie, zo je wil, de oorzaak van Wagner. Het leidt tot een aantal complicaties zoals cataract (staar) vóór het 40e levensjaar, degeneratie en atrofie (verschrompeling) van netvlies en de onderliggende lagen: pigment epitheel (RPE) en chorioidea (vaatvlies), en ook tot netvliesloslatingen (ablatio retinae).


netvlies


Er zijn een aantal niet-Wagnerspecifieke gevolgen te zien in / aan het netvlies als gevolg van het abnormale glasvocht: neerslag van pigment, dunne plekken in het netvlies (lattice degeneratie), en later degeneratie van netvlies en vaatvlies, vooral aan de periferie (rand, dus niet in het centrum). Dit kan leiden tot nachtblindheid en beperking van het gezichtsveld, maar in mindere mate dan bij retinitis pigmentosa het geval is. Nachtblindheid kan toenemen, maar hoeft niet. Soms neemt het in die mate toe dat het op choroideremia lijkt.

Sinds 1973, toen laser beschikbaar kwam, zijn veel patiënten met Wagner gelaserd om netvliesloslating te voorkomen. In de Nijmeegse publicatie wordt duidelijk dat laseren niet effectief is, dus geen netvliesloslating voorkomt. Sterker nog, bij jonge Wagners lijkt het eerder netvliesloslatingen te veroorzaken: bijna 40% van de netvliesloslatingen bij de groep geboren na 1962 deed zich voor tussen 2 en 5 weken na laser en wordt beschouwd als oorzakelijk.


staar


Bij het syndroom van Wagner komt staar (cataract) veelvuldiger voor en op veel jongere leeftijd. Het lijkt erop dat iedereen staar krijgt, en de meesten tussen de 30 en 40 jaar.

In families met Wagner worden verschillende soorten lenstroebelingen beschreven. Zowel troebelingen in de lenskern, langs de assen van de lens in een stervormig patroon of in de achterste dan wel de voorste lensschors worden genoemd. Vanaf 10 jaar zijn al stipvormige lenstroebelingetjes te zien.


bijziendheid


Bijziendheid (myopie) wordt veroorzaakt doordat de lens niet genoeg brekingskracht heeft om ervoor te zorgen dat het beeld op het netvlies terecht komt. Het oog is ‘te’ lang. Of het totale brekingssysteem van het oog (hoornvlies, kamerwater, lens en glasvocht) is onvoldoende.

In de Zwitserse familie is meestal sprake van milde (tot -2) bijziendheid. In de Nederlandse familie wordt vaker matige (tot -6) en hoge (groter dan -6) myopie gezien met astigmatisme (ongelijke breking van hoornvlies).

De lichtgevoeligheid van het netvlies, zoals gemeten met het electroretinogram (ERG) wordt gaandeweg minder. Zowel de a-golf (respons van de fotoreceptorlaag van staafjes en kegeltjes) als de b-golf (respons van de bipolaire cellen) is verminderd. De aantasting van de fotoreceptorlaag varieert en lijkt familiespecifiek te zijn, getuige de rapportages van de Zwitserse, de Japanse en de Britse families.

Van de Franse en de Nederlandse families is niet stelselmatig het ERG gemeten.


Abnormale structuur van de bloedvaten, of te wel een matige vatenstructuur in de perifere retina zijn gevonden in de Zwitserse en de Nederlandse familie.

fig. netvliesloslating

(♀ 12 jaar, os)

Het witte cirkelvormige lijntje is

kenmerkend voor Wagner

© vl nas


Klik op de afbeelding

voor een vergroting

afb. netvlies, vaatvlies, sclera

stanford center for image systems engineering (modified)

1   membrana limitans interna

2   zenuwvezellaag

3   ganglioncellen

4   inner plexiform layer

5   amacrine cellen

6   bipolaire cellen

7   horizontale cellen

8   outer plexiform layer

9   staafjes

10 kegeltjes (blauw,

     groen en rood)

11 pigment epitheel

12 vaatvlies

13 sclera

gezichtsvermogen (per oog)

De meeste mensen met Wagner ervaren wel een acheruitgaan in zien, maar slechts enkele worden ook slechtziend (≤0.3) of blind (≤ 0.05). Het lijkt erop dat wel iedereen met het ouder worden meer moeite heeft met contrast. In het Radboud in Nijmegen zijn zo’n 100 mensen met Wagner bekend Hun gezichtsscherpte in relatie tot de leeftijd is als volgt:

netvliesloslating

Netvliesloslatingen komen veel vaker voor dan tot nu toe gedacht. Binnenkort verschijnt de Nijmeegse publicatie over netvliesloslatingen en preventieve lasertherapie bij het syndroom van Wagner Daaruit blijkt dat 44,3% van de mensen met Wagner te maken krijgt met een netvliesloslating, voornamelijk vóór het 15e levensjaar. Er is een significant verschil tussen jongens en meisjes. Bijna 60% van de jongens en iets meer dan 30% van de meisjes krijgt een netvliesloslating. Wel is het zo meisjes veel vaker een netvliesloslating krijgen in beide ogen. De helft van de meisjes met een netvliesloslating krijgt het ook in het andere oog. Bij jongens is dat 10%.


In ongeveer een derde van de gevallen is de macula losgelaten. Dat is het deel van het netvlies waar je scherp mee ziet. In die gevallen leidt een operatie meestal niet meer tot dezelfde gezichtsscherpte als vóór de operatie. Hoewel de technieken zeer verbeterd zijn is de uitkomst van reparatie van de loslating bij patiënten geopereerd na 1995 nog altijd in 50% van de gevallen ongunstig met een post-operatieve visus van ≤ 0.1.

In onderstaande powerpoint ziet u hoe netvliesloslatingen bij Wagner meestal ontstaan.

meer weten? klik hier voor de anatomie van het netvlies en hier voor het glasvocht.